Fè ti-koulé (fè bas) adan senmitiè an tan Latousen

Lanmò ek lanmou té toujou lianné adan kilti kréyol nou an. Sé kon sa lè zot wè lépok Latousen té rivé, lè tout lé-vivan té ka fè débriya pou tjiré, pwopté ek fléri tonm moun-mò yo, lè yo té kay mété limiè ba yo, tout jenn-jan té ka pwofité pou fè ti-koulé (faire la cour/to court) épi jenn ti manzel ki yo té za ripéré nan kartié-yo oben nan komin-yo dépi nanni-nannan (très longtemps/for a long time).
Dabò-pou-yonn, sé ti gason-an té ka fè zwel-séré atravè senmitiè-a, ant sé tonm-lan. Yo té ka pwan kaka-bouji éti yo té ka fè ti boul épi yo. Lè yo té wè an ti jenn-fi yo té kontan wè, yo té ka vréyé boul-la anlè'y an ti manniè diskré. Si zot wè jenn-fi a té ka souri, sé jenn-jan tala té sav yo té pé bòdé pou sa bokanté (échanger/to exchange) yonndé ti pawol siwo-miel, asiz anlè tjek tonm.
An kréyol Matnik, yo ka kriyé sa "fè koulé" tandiski an kréyol Gwadloup, yo ka di "fè bas". Men sa menm-parey adan sé dé koté-a : sé an manniè-wè ki la ki espésialdavwè (parce que/because), i ka mété kantékant lanmò épi lanmou. Dayè, pi souvan ki rarman, primié zay oben prèmié bas, an jenn-jan té ka fè nan lavi'y, sé té nan senmitiè an tan Latousen ! Es sa té lé di ki té ni dé rilasion sérié ek dirab ki té ka fet adan sitiasion-tala ? Awa ! Sa té ra kon zé kochon ki dé jenn moun ki jwenn adan senmitiè té mayé lè yo té vini gran moun. Kidonk zay oben bas adan senmitiè sé té pito an préparasion pou konnet sa sa yé ki an rankont ant an nonm ek an fanm. Latousen té konsidiré an lékol lanmou toubannmman !
Jòdi-jou, malérezman, tradision-tala défifinen (se dissoudre/ to dissolve) kon pres tou sa nou ni ki natif-natal adan kilti kréyol nou an. Men ki koté nou kay kon sa ?...